αζιμουθιακή διόπτρα

(Αστρον.). Αστρονομικό όργανο που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της θέσης ενός ουράνιου σώματος στις συντεταγμένες του ορίζοντα: ύψος και αζιμούθιο. Η διόπτρα του οργάνου μπορεί να μετατοπίζεται κατά μήκος δύο αξόνων, ενός οριζόντιου και ενός κατακόρυφου, προσδιορίζοντας τα αζιμούθια και τα ύψη ενός τόπου. Η α.δ. χρησιμοποιείται για την παρατήρηση διαφόρων αστρικών σωμάτων που βρίσκονται έξω από το μεσημβρινό επίπεδο του παρατηρητή. Κυρίως παρατηρούνται ο Ήλιος, η Σελήνη, οι πλανήτες, οι μεταβλητοί αστέρες, οι αστεροειδείς, οι κομήτες, οι εκλείψεις των πλανητών κλπ. Εάν είναι γνωστός ο χρόνος κατά τη στιγμή της παρατήρησης, μπορεί να υπολογιστεί επίσης η απόκλιση και η ορθή αναφορά του τόπου με τη χρήση αστρονομικών πινάκων. Πολλές φορές η α.δ. χρησιμοποιείται και για επίγειες παρατηρήσεις, με την τοποθέτηση διαφόρων επανορθωτικών πρισμάτων ανάμεσα στον αντικειμενικό και τον προσοφθάλμιο φακό του οργάνου. Σύμφωνα με αυτές, μπορούν να προσδιοριστούν οι γεωγραφικές συντεταγμένες και η διεύθυνση του μεσημβρινού επιπέδου ενός τόπου. Παρόμοια όργανα με την α.δ., αλλά μικρότερης εμβέλειας και απλούστερης κατασκευής, είναι ο θεοδόλιχος και το τοπογραφικό ταχύμετρο.